81.rocznica deportacji na Nieludzką Ziemię

Ludność powiatu lubaczowskiego znajdująca się pod okupacją sowiecką trzykrotnie doświadczyła sowieckich deportacji. W większości objęły one Polaków. Listy osób przeznaczonych do wywózki były przygotowywane przez NKWD już od października 1939 roku.

Pierwsza deportacja miała miejsce 10 lutego 1940 roku. Około godziny 5 rano do domów osób wyznaczonych na zesłanie wkroczyli enkawudziści, często w towarzystwie miejscowych milicjantów. Nakazywali mieszkańcom pospieszne spakowanie się. Domownicy mieli krótki czas na opuszczenie swych domów i gospodarstw. Przewożono ich saniami do miejsc koncentracji, a następnie na stację kolejową w Lubaczowie, gdzie zostali załadowani do wagonów transportowych. Rozpoczynała się dla nich długa i tragiczna podróż w głąb ZSRR.

Wywieziono wówczas głównie osadników, urzędników państwowych, pracowników służby leśnej i PKP. Zabierano całe rodziny bez wyjątku. Majątek pozostawiany przez deportowanych władze sowieckie sprzedawały, a inwentarz żywy trafił w większości do powstających kołchozów.

Na początku marca 1940 roku transport z deportowanymi dojechał do Omska. Stamtąd zesłańcy zostali skierowani do rejonu tarskiego w obwodzie omskim i rozmieszczeni w specjalnych osiedlach. Zmuszono ich do pracy przy wyrębie lasów, transporcie drewna do miejsc składowania, przecieraniu drewna w tartakach, korowaniu drewna, pracy w zakładach przemysłowych. Dzieci również pracowały, w myśl radzieckiej zasady „kto nie rabotajet, ten nie kuszajet” („kto nie pracuje, ten nie je”).

Według niepełnych danych liczba deportowanych z terenu przedwojennego powiatu lubaczowskiego w dniu 10 lutego 1940 roku wynosiła 473 osoby (89 rodzin). Prawdopodobnie 7 osobom udało się uciec z transportu, a 3 zmarły podczas ciężkiej podróży. Spośród deportowanych 69 skonało na zesłaniu. Kilkoro dzieci trafiło do sowieckich domów dziecka. Co najmniej 31 zesłańców wstąpiło do Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR, w tym 4 do Armii Andersa, a 27 do Armii Berlinga. Na zesłaniu urodziło się 8 dzieci.

Opracowanie: Muzeum Kresów w Lubaczowie

Fotografie pochodzą z wystawy „W sowieckim ”raju”. Losy mieszkańców powiatu lubaczowskiego pod okupacją sowiecką (1939 – 1941)” prezentowanej w gmachu głównym Muzeum Kresów w Lubaczowie w 2020 roku.

Przygotowała i zredagowała Iwona Buczko