Coraz częściej spoglądamy na Wschód, na Kresy, a w tym także na tereny bezpośrednio sąsiadujące z powiatem lubaczowskim poprzez kordon graniczny. Pod wieloma względami obszary te ciągle jeszcze są słabo znane. Braki w tym względzie widoczne są szczególnie we współczesnym pokoleniu mieszkańców okolic Lubaczowa. Starsi bowiem z sentymentem wspominają Niemirów, Smolin, Potylicz i wiele innych miejscowości znajdujących się obecnie po stronie ukraińskiej, a które przez stulecia tworzyły z ziemią lubaczowską nierozerwalną całość.
Wyznaczona ponad pół wieku temu granica zerwała dawne więzi, niszcząc też wielki dorobek przeszłości. Nie wszystko jednak uległo zatarciu. Ciągle jeszcze po obydwu stronach granicy zachowało się wiele cennych zabytków wspólnego, polsko-ukraińskiego dziedzictwa kulturowego.
Należy do nich przede wszystkim rzeźba bruśnieńskiego ośrodka kamieniarskiego uznana za jeden z najbardziej charakterystycznych elementów krajobrazu kulturowego powiatu lubaczowskiego. Zasięg oddziaływania tego ośrodka sięgał daleko na wschód, po Lwów, Żółkiew i Sokal. Znajdujące się na tym terenie zabytki wykonane w Bruśnie Starym nie były przedmiotem szczegółowych badań, zarówno ze strony ukraińskich, jak i polskich naukowców. Chcąc uzupełnić ten brak i przekonać się o stanie zachowania zabytków kamieniarstwa bruśnieńskiego po ukraińskiej stronie granicy, pracownicy Muzeum Kresów Lubaczowie przy pomocy starostwa powiatowego zorganizowali objazd naukowo-badawczy.
W ciągu jednego dnia, 5 sierpnia br, odwiedzono dziesięć miejscowości, kolejno: Krakowiec, Jaworów, Nahaczów, Drohomyśl, Hruszów, Niemirów, Smolin, Wróblaczyn, Potylicz i Rawę Ruską. Na znajdujących się na ich terenie cmentarzach wyznaniowych zachowały się liczne przykłady dawnej sztuki sepulkralnej – ukraińskie, polskie i niekiedy niemieckie nagrobki, z których znaczna część wykonana została właśnie w Bruśnie Starym. Zabytki te reprezentują wszystkie podstawowe fazy rozwoju rzeźby bruśnieńskiej od początku XIX do końca lat 30. XX w. Często natrafiano na przykłady plastyki nagrobnej odbiegające od pewnego kanonu, wyróżniające się oryginalnością tematu lub rzadkim detalem. Wszystko to świadczy o pomysłowości i niezwykłej inwencji twórców bruśnieńskich.
W trakcie objazdu wykonano dokumentację fotograficzną liczącą kilkaset zdjęć. Zostaną one wykorzystane do przygotowywanej przez lubaczowskie muzeum publikacji o kamieniarce bruśnieńskiej. Książka ta, jako pierwsze wydawnictwo albumowe w całości poświęcone fenomenowi sztuki rzeźbiarskiej artystów z Brusna Startego, kontynuować będzie cykl albumów pt.: „Kresowe Dziedzictwo”. Wyjątkowy w skali Europy pejzaż kulturowy pogranicza polsko-ukraińskiego z pewnością wymaga szerszej popularyzacji, a także większej niż dotychczas ochrony.
Autor: Janusz Mazur
