Muzeum Kresów w Lubaczowie „Mocarzem Sztuki”
Zakończyły się prace konserwatorskie w ramach kampanii społecznej „Mocarze Sztuki” Fundacji Most the Most, przy wyjątkowych obiektach z kolekcji Muzeum Kresów w Lubaczowie
Renowacja chodnika (kilimu) ze znakami kół i związków studentów Politechniki Lwowskiej, powstały najprawdopodobniej w 1937 r., oraz dwóch jaworowskich skrzyń wiannych (XIX/XX w., lata 20.–30. XX w.) z kolekcji Muzeum Kresów w Lubaczowie, została zrealizowana w 2024 r. ramach kampanii „Mocarze sztuki” Fundacji Most the Most.
Mocarze Sztuki to kampania społeczna, której ideą jest wykreowanie mody na wspieranie kultury i ochronę dzieł sztuki. Kampania polega na „adopcji” eksponatów muzealnych przez firmy, instytucje, stowarzyszenia i osoby fizyczne. Do akcji zostały zaproszone: lokalne muzea z całej Polski, które wskazywały eksponaty, którym chciały przywrócić świetność i poddać je pracom konserwatorskim, a także firmy, instytucje i stowarzyszenia, aby przekazały darowiznę na sfinansowanie takich prac, a także wszyscy ludzie mocy, aby wzięli udział w konkursach na wybór zwycięskich eksponatów. Kampania miała charakter ogólnopolski.
Na podstawie rekomendacji ekspertów i decyzji Komisji Konkursowej, chodnik (kilim) ze znakami kół naukowych i związków studentów Politechniki Lwowskiej, jaworowskie skrzynie wianne, oraz osiem innych eksponatów z takich muzeów jak: Muzeum Gdańska, Muzeum Historyczne Miasta Krakowa, Muzeum Miasta Łodzi, Muzeum Okręgowe w Toruniu, Muzeum Hutnictwa w Chorzowie, Muzeum Warszawy, Muzeum Tatrzańskie im. dra T. Chałubińskiego w Zakopanem, Muzeum im. ks. dr. Władysława Łęgi w Grudziądzu, trafiły do II etapu, w którym o wyborze pięciu obiektów, które otrzymają po 20 000,00 zł na prace konserwatorskie, zdecydowała publiczność.
Wśród nich znalazły się rzeźba Madonny z Dzieciątkiem (ok. 1430 r.) z Muzeum Gdańska, „Bibilia” (1482 r.) z Muzeum Warszawy, kwatera ołtarza szafiastego (ok. 1500 r.) z Muzeum Okręgowego w Toruniu oraz… dwa, a zasadniczo trzy obiekty z kolekcji Muzeum Kresów w Lubaczowie: chodnik (kilim) oraz skrzynie wianne.
Chodnik (kilim) pochodzi z kolekcji Działu Artystycznego Muzeum Kresów w Lubaczowie, posiada numer inw. ML/A/3263. W 2012 r. został przekazany do zbiorów przez Parafię Rzymskokatolicką pw. św. Wojciecha w Cieszanowie. Wykonano go techniką tkacką, na osnowie lnianej, z różnobarwnych włóczek. Jest utrzymany w tonacji szarości, złamanej zieleni i błękitu. Chodnik (kilim) ma kształt długiego prostokąta o wymiarach 980 cm (długość) i 130 cm (szerokość). Obecnie, na skutek najpewniej mechanicznego cięcia, składa się z dwóch części (o długości 715 i 265 cm). Chodnik (kilim) powstał najprawdopodobniej w 1937 r. we Lwowie, jako dar studentów Politechniki Lwowskiej dla kaplicy w Domu Studenckim Politechniki. Najpewniej w 1939 r., po zajęciu Lwowa przez Sowietów, obiekt został zabezpieczony w parafii pw. św. Marii Magdaleny we Lwowie.
Na osi chodnika (kilimu) zostały zamieszczone symbole 11 kół i związków studenckich Politechniki Lwowskiej. Patrząc od góry są to znaki: Koła Studentów Mechaników i Elektryków (zał. 1902 r.), Związku Studentów Inżynierii (zał. pod koniec XIX w.), Związku Studentów Architektury (zał. 1902 r.), Koła Górniczo-Naftowego Studentów (zał. 1904), Koła Studentów Dublańczyków (zał. 1865 r.), Związku Awiatycznego Studentów (zał. 1909 r.), Koło Studentów Wilnian (zał. 1933 r.), Koła Studentów Inżynierii Lasowej (zał. 1919 r.), Związku Akademików Ślązaków (zał. 1936 r.), Koła Studentów Chemików (zał. 1896 r.) oraz Związku Studentów Inżynierii Mierniczej (zał. 1928 r.).
Prace konserwatorskie wykonała Anna Urbańska prowadząca działalność pod nazwą Makkon Konserwacja Dzieł Sztuki Anna Urbańska. Program prac konserwatorskich zakładał m.in. dezynfekcję obiektu w komorze fumigacyjnej, oczyszczenie awersu i rewersu obiektu z powierzchniowych zanieczyszczeń (kurzu oraz wylinek i innych pozostałości organicznych po bytowaniu moli), usunięcie plam z wosku metodą termiczną, doczyszczenie metodą chemiczną po przeprowadzeniu prób kontaktowych z użyciem rozpuszczalników organicznych, oczyszczenie na mokro, prawidłowe ułożenie tkaniny i frędzli po procesie prania, wykonanie badań instrumentalnych włókien osnowy i wątków o różnych parametrach, przygotowanie krosna konserwatorskiego i materiałów, przygotowanie przędzy o zbliżonych parametrach do uzupełnienia brakującej osnowy i wątków, ufarbowanie na odpowiednie kolory przy użyciu barwników metalokompleksowych, wprowadzenie brakujących nici osnowy w miejscach ubytków, uzupełnienie pokryć wątkowych odpowiednio dobraną przędzą, w technice oryginału, zabezpieczenie frędzli przed rozsnuwaniem, przygotowanie obiektu do bezpiecznej ekspozycji.
Po zrealizowaniu prac konserwatorskich chodnik (kilim) został wyeksponowany na wystawie stałej „Dziedzictwo Kresów” w siedzibie głównej Muzeum Kresów w Lubaczowie, na specjalnym podeście zaprojektowanym przez architektkę Annę Pilawską-Sitę.
Jaworowskie skrzynie wianne zostały pozyskane do zbiorów Muzeum Kresów w Lubaczowie w 2018 r. Otrzymały numery inwentarzowe odpowiednio: ML/E/3990 i ML/E/3991. Pochodzą z Horyńca-Zdroju, miejscowości położonej w północno-wschodniej części powiatu lubaczowskiego. Używane były w jednym gospodarstwie i należały do przedstawicielek dwóch pokoleń jednej i tej samej rodziny, zapewne matki i córki. Obydwie skrzynie dzieli więc różnica kilkudziesięciu lat. Mimo podobieństw w budowie, skrzynie różnią się przede wszystkim pod względem dekoracji malarskiej. Na ich przykładzie można zaobserwować niezwykle ciekawe przemiany zdobnictwa skrzyń wiannych, wykonywanych w ośrodku jaworowskim od przełomu XIX i XX w. do lat 20.–30. XX w., czyli w ostatnim okresie wyrobu tego typu mebli.
Efektownie malowane jaworowskie skrzynie na trwałe zapisały się w kulturze ludowej pogranicza polsko-ukraińskiego. Rozpowszechniły się zarówno w domach ludności polskiej, jak i ukraińskiej. Związane są z ważną funkcją obrzędową w czasie wesela, szczególnie w momencie tzw. wyprawin, kiedy to panna młoda oficjalnie opuszczała rodziców i w towarzystwie swego męża udawała się do jego domu – zabierając wypełnioną posagiem malowaną skrzynię. W jej wnętrzu umieszczana była wyprawa ślubna, czyli „wiano” panny młodej. Liczba zgromadzonych w niej rzeczy była symbolem dostatku i pomyślności rodziny na nowej drodze życia.
Tę rolę skrzyni podkreślały również symboliczne motywy malowane w najbardziej eksponowanym miejscu, czyli na ściance frontowej, a także na wieku. W tym zakresie głównym elementem dekoracyjnym starszej skrzyni są dwa analogiczne pola wypełnione bukietami kwiatów w doniczce (tzw. wazonki), a młodszej skrzyni jedno, prostokątne pole z motywem wianka oraz mniejszych rozet i gałązek z listkami.
Prace konserwatorskie wykonał Filip Sołtys, absolwent Szkoły Wyższej Rzemiosł Artystycznych i Zarządzania we Wrocławiu, który od blisko 20 lat realizuje prace przy zabytkowych meblach, wpisanych do rejestru zabytków i inwentarzy muzealnych. Prace konserwatorskie objęły m.in. oczyszczenie obiektów z brudu i pyłu, dezynsekcję i defumigację środkami biobójczymi, impregnację osłabionych elementów skrzyń, prostowanie i podklejanie łuszczącej się warstwy malarskiej, wykonanie uzupełnień w uszkodzonych fragmentach polichromii (punktowanie), rekonstrukcję brakujących osi i kół, wykonanie fleków i wklejek, oczyszczenie elementów kutych, uruchomienie zamków i dorobienie kluczy oraz wykonanie woskowej powłoki wykończeniowej.
Po zrealizowaniu prac konserwatorskich skrzynie zostały wyeksponowane na wystawie stałej „Kultura wsi lubaczowskiej” w siedzibie głównej Muzeum Kresów w Lubaczowie.
Łączny koszt realizacji prac konserwatorskich chodnika (kilimu) wyniósł 31 400,00 zł. Dofinansowanie ze środków kampanii „Mocarze Sztuki” Fundacji Most the Most wyniosło 20 000,00 zł, ze środków Powiatu Lubaczowskiego 5 700,00 zł oraz ze środków Województwa Podkarpackiego w wysokości 5 700,00 zł.
Łączny koszt realizacji prac konserwatorskich przy skrzyniach wiannych wyniósł 20 000,00 zł i w całości został pokryty z dotacji przyznanej Muzeum Kresów w Lubaczowie przez Fundację Most the Most w ramach kampanii społecznej „Mocarze Sztuki”.
